ภาคเอกชน เน้นย้ำ "มองขยะเป็นวัตถุดิบ" สร้างมูลค่าทางธุรกิจ หนุนใช้กฎหมายและการให้แรงจูงใจแก้ไขปัญหาขยะ ส่งเสริมโมเดลเศรษฐกิจหมุนเวียน

ดร.กาญจนา กล่าวถึง การดำเนินการด้านเศรษฐกิจหมุนเวียน หลังจาก BCG ถูกกำหนดเป็นวาระแห่งชาติ และได้มีการจัดตั้งคณะกรรมการบริหารการพัฒนาเศรษฐกิจ BCG ที่มีนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน และมีการแต่งตั้งคณะกรรมการขับเคลื่อนการพัฒนาเศรษฐกิจ BCG model โดยรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการอุดมศึกษาวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) เป็นประธาน และมี ผู้อำนวยการ สอวช. เป็นหนึ่งในคณะกรรมการ

"สอวช. ซึ่งมีภารกิจในการพัฒนาข้อริเริ่มและข้อเสนอแนะเชิงนโยบายที่เกี่ยวข้องกับด้านวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม รวมถึงเป็นหนึ่งในคณะอนุกรรมการขับเคลื่อน BCG สาขาเศรษฐกิจหมุนเวียน ได้ศึกษาปัจจัยและนโยบายเพื่อให้เกิดการขับเคลื่อนการดำเนินงานเศรษฐกิจหมุนเวียนในประเทศไทย พบว่าประเทศไทยยังขาดระบบนิเวศและโครงสร้างพื้นฐานที่สนับสนุนการเปลี่ยนผ่านไปสู่เศรษฐกิจหมุนเวียนในหลายส่วน จึงได้จัดทำ (ร่าง) สมุดปกขาวการพัฒนาระบบเพื่อการเปลี่ยนผ่านสู่เศรษฐกิจหมุนเวียน: โปรแกรมปักหมุดเพื่อขับเคลื่อนนวัตกรรมธุรกิจและเทคโนโลยี ประกอบด้วย 1. CE Champion สนับสนุนโครงการริเริ่มที่ส่งผลกระทบสูงในห่วงโซ่คุณค่า 2. CE Platform พัฒนา Solution Platform เพื่อรองรับผู้เล่นกลุ่มต่าง ๆ ที่หลากหลาย 3. CE R&D ส่งเสริมการวิจัยและพัฒนานวัตกรรม และ 4. CE Citizen สร้างคนและตลาด CE สำหรับงานเสวนาครั้งนี้เป็นส่วนหนึ่งของโครงการฯ เพื่อสร้างเครือข่ายนักวิชาการขับเคลื่อนเศรษฐกิจหมุนเวียน โดยจัดขึ้นเป็นครั้งที่ 2 ต่อเนื่องจากครั้งแรกที่ให้ความรู้เรื่องเศรษฐกิจหมุนเวียนเบื้องต้น และครั้งนี้เป็นการเสวนาเพื่อให้เห็นกลไกส่วนหนึ่งของการขับเคลื่อนเศรษฐกิจหมุนเวียนจากภาคเอกชนในธุรกิจบรรจุภัณฑ์ ภาครัฐที่เกี่ยวข้องกับนโยบายบรรจุภัณฑ์ และมองไปถึงเป้าหมายการส่งเสริม การพัฒนาประเทศสู่เศรษฐกิจหมุนเวียนอย่างสมบูรณ์ในอนาคต" ดร.กาญจนา กล่าว

ด้าน ดร.สุจิตรา วาสนาดำรงดี นักวิจัย สถาบันวิจัยสภาวะแวดล้อม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ชี้ให้เห็นว่าประเทศไทยยังขาดระบบการจัดการปัญหาขยะที่ดี ทำให้มีขยะหลงเหลือตกค้างในสิ่งแวดล้อมเป็นจำนวนมาก อีกทั้งในช่วงสถานการณ์การระบาดของโควิด-19 ทำให้มีการเติบโตของการสั่งอาหารออนไลน์ที่ยิ่งทำให้เกิดปัญหาขยะบรรจุภัณฑ์เพิ่มปริมาณสูงขึ้น โดยคาดว่าในอีก 5 ปีข้างหน้า ขยะพลาสติกจากการสั่งอาหารออนไลน์อาจพุ่งสูงขึ้นถึงจำนวน 6 พันล้านชิ้นต่อปี ในขณะที่กฎหมายและแผนจัดการขยะชุมชนของไทย เป็นลักษณะ Linear Economy "เก็บ ขน กำจัด" โดยจะเน้นไปที่หน้าที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น แต่ไม่มีการกำหนดหน้าที่ของทุกภาคส่วน ทำให้การจัดการปัญหายังไม่ครอบคลุมทั้งระบบ ขาดระบบคัดแยกตั้งแต่ต้นทาง และยังไม่มีพระราชบัญญัติการจัดการขยะหรือการจัดการขยะบรรจุภัณฑ์โดยเฉพาะ ทำให้ไม่มีสภาพบังคับให้ประชาชนต้องปฏิบัติตาม

"แนวคิดพื้นฐานในการจัดการขยะมีหลากหลายแนวทางที่ประเทศไทยสามารถนำมาประยุกต์ใช้ได้ เช่น หลักการจัดการขยะอย่างยั่งยืน 3Rs, Circular Economy, Polluter Pay Principle ผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย "เราทุกคนก่อให้เกิดขยะ ต้องร่วมรับผิดชอบ", Extended Producer Responsibility: EPR แนวคิดที่ให้ผู้ผลิตและผู้นำเข้า มีความรับผิดชอบต่อผลกระทบสิ่งแวดล้อมของสินค้าตลอดวัฏจักรชีวิตของผลิตภัณฑ์ (product life-cycle) เป็นต้น" ดร.สุจิตรา กล่าว

ส่วนผู้ร่วมเสวนาภาคเอกชนในภาพรวมได้ให้ความเห็นว่า ปัญหาขยะของไทยยังไม่มีเครื่องมือการแก้ไขอย่างเป็นรูปธรรม ทั้งที่การจัดการปัญหาขยะมีความเกี่ยวโยงกับระบบเศรษฐกิจโดยรวม ไม่ว่าเป็นธุรกิจขนาดเล็กหรือขนาดใหญ่ควรต้องเข้ามามีส่วนร่วมในการจัดการตลอดทั้งห่วงโซ่คุณค่า (Value Chain) เริ่มจากการมองว่าขยะเป็นวัตถุดิบ เป็นทรัพยากร ที่สามารถนำไปสร้างมูลค่าให้กับภาคธุรกิจได้ โดยหัวใจสำคัญคือโรงงานหรือผู้ประกอบการรีไซเคิลที่ต้องเข้ามามีบทบาทในการบริหารจัดการร่วมกับภาครัฐและภาคเอกชน ซึ่งในปัจจุบันภาคเอกชนหลายแห่งได้มีการขับเคลื่อนดำเนินการตามแนวทางเศรษฐกิจหมุนเวียน ผ่านการดำเนินงานโดยหลักการ 3Rs เพื่อช่วยในการจัดการปัญหาขยะบรรจุภัณฑ์ไปบ้างแล้ว และมีการกำหนดวิสัยทัศน์และเป้าหมายของแต่ละบริษัทไว้อย่างชัดเจน เช่น การใช้วัตถุดิบผลิตบรรจุภัณฑ์จาก Bio-Based, ออกแบบบรรจุภัณฑ์ให้สามารถรีไซเคิลได้ 100 % และลดการผลิตพลาสติกใหม่ 35% ภายในปี 2025, ลดใช้บรรจุภัณฑ์พลาสติกและทดแทนด้วยบรรจุภัณฑ์ที่สามารถรีไซเคิลหรือย่อยสลายได้ตามธรรมชาติ เป็นต้น อีกทั้งตัวแทนภาคเอกชนยังได้ตั้งข้อสังเกตว่าในประเทศไทยยังไม่มีกฎหมาย ข้อบังคับที่ชัดเจนในการแยกขยะ หรือการนำบรรจุภัณฑ์ไปรีไซเคิล จึงเห็นว่าควรมีการจัดตั้งองค์กรเฉพาะเพื่อจัดการบรรจุภัณฑ์แต่ละประเภทให้เป็นระบบ ซึ่งต้องเป็นองค์กรที่มีองค์ความรู้ในการจัดการบรรจุภัณฑ์เพื่อสร้างความเชื่อมั่นและความยั่งยืนในการดำเนินการ รวมถึงมีช่องทางในการสื่อสารผลการดำเนินงานให้สาธารณชนทั่วไปได้รับรู้

ด้านผู้อำนวยการกองจัดการกากของเสียและสารอันตราย กรมควบคุมมลพิษ ให้ข้อมูลว่า รัฐบาลได้มีการจัดทำโรดแมป การจัดการขยะพลาสติก ปี 2561 - 2573 โดยมีเป้าหมายที่ 1 คือการลด และเลิกใช้พลาสติกเป้าหมายด้วยการใช้วัสดุทดแทนที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เป้าหมายที่ 2 คือการนำขยะพลาสติกเป้าหมายกลับมาใช้ประโยชน์ ร้อยละ 100 ภายในปี 2570 ในส่วนการดำเนินการขับเคลื่อนเศรษฐกิจหมุนเวียนในการจัดการบรรจุภัณฑ์ใช้แล้ว ภาครัฐ มีหน้าที่กำหนดนโยบาย เป้าหมาย แรงจูงใจผู้ประกอบการผลิต/รีไซเคิล ให้ออกแบบผลิตสินค้าที่ง่ายต่อการนำกลับมาใช้ประโยชน์ (Eco-design) จัดทำระบบการเรียกคืน และรีไซเคิลบรรจุภัณฑ์ใช้แล้ว ซึ่งผู้บริโภค ควรเลือกใช้สินค้า/บรรจุภัณฑ์ รวมถึงให้ความร่วมมือคัดแยก บรรจุภัณฑ์ใช้แล้ว ผู้เก็บรวบรวม/คัดแยก รับผิดชอบการคัดแยกและเก็บรวบรวมบรรจุภัณฑ์ใช้แล้ว เพื่อส่งยังโรงงานรีไซเคิล

การดำเนินการนอกจากเป้าหมายแล้ว ต้องมีนโยบายสนับสนุนให้เกิดการทำงานได้ อาทิ มาตรการจูงใจทางภาษี คือการให้สิทธิประโยชน์ทางภาษีแก่ผู้ประกอบการที่ใช้วัสดุรีไซเคิลในผลิตภัณฑ์ โดยเป็นวัสดุใช้แล้วภายในประเทศ, ให้สิทธิประโยชน์ทางภาษีแก่ผู้ประกอบการที่ใช้ผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม/Eco-design, ให้สิทธิประโยชน์ทางภาษีสำหรับผู้ประกอบการที่จัดทำระบบการเรียกคืนบรรจุภัณฑ์ใช้แล้ว, ส่งเสริมการลงทุนโรงงานรีไซเคิลบรรจุภัณฑ์ใช้แล้ว ส่วนมาตรการจูงใจอื่นๆ คือการจัดซื้อจัดจ้างสินค้าที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมของภาครัฐ เพื่อส่งเสริมสินค้าและบรรจุภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม, ประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนรับทราบเรื่องการจัดระบบการเรียกคืนบรรจุภัณฑ์ใช้แล้ว, ให้รางวัล/ประกาศเกียรติคุณกับผู้ประกอบการที่จัดระบบเรียกคืนบรรจุภัณฑ์ใช้แล้ว เป็นต้น

ด้านการพัฒนากฎหมายส่งเสริมเศรษฐกิจหมุนเวียน ภาครัฐจะใช้การขับเคลื่อนผ่านแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน ด้วยหลักการ 3Rs มาตรการทางเศรษฐศาสตร์ หลักการขยายความรับผิดชอบของผู้ผลิต (EPR)/ ความรับผิดชอบต่อสังคม (CSR), จัดการบรรจุภัณฑ์ใช้แล้ว และขยะประเภทอื่นๆ ตามวัฏจักรชีวิตผลิตภัณฑ์ (Life Cycle Approach), มีองค์กรกลางในการกำกับดูแล รวมถึงมีระบบการขึ้นทะเบียนและการรายงานผล ซึ่งในการบริหารจัดการปัญหาให้บรรลุผลสำเร็จได้ ต้องอาศัยความร่วมมือจากเอกชนเช่นเดียวกัน ในการสนับสนุนด้านข้อมูลการผลิต และข้อมูลที่เกี่ยวข้องอย่างชัดเจนและรอบด้าน ส่งเสริมให้การปฏิบัติงานของรัฐมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

• ข่าวจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
• ข่าวกาญจนา วานิชกร
• ข่าวเสวนาวิชาการ
• ข่าววิทยาศาสตร์
• ข่าวมหาวิทยาลัย